Ο λόγος του Δαλάι Λάμα στην απονομή του Νόμπελ Ειρήνης

Πολύ μου αρέσει η ιδέα της μη βίας και είναι πάντα κάτι που με απασχολεί. Το αποδέχομαι και το αμφισβητώ κάποιες στιγμές. Ωστόσο σκέφτηκα να βάλω εδώ αυτό το άρθρο. Ισως θα γινόταν θέμα για μιά ωραία συζήτηση. Εμείς οι ζυγοί πάντα παλεύουμε για την πολυπόθυτη ισορροπία, εξαιρετικοί στρατηγοί μα προπάντων ειρηνιστές και ειρηνοποιοί.



ΔΑΛΑΪ ΛΑΜΑ
«Η ευτυχία είναι ο σκοπός της ζωής»


Ο Tenzin Gyatso έγινε Δαλάι Λάμα το 1940, όταν ήταν 2 ετών. Είναι ο 14ος σε μια σειρά από ηγέτες του Θιβέτ, που ξεκίνησε το 1641. Οι οπαδοί του τον θεωρούν μετενσάρκωση του μακρινού προγόνου των Θιβετιανών Bodhisattva Avalokitesvara. Βρίσκεται εξόριστος από το 1950 όταν η Κίνα κατέλαβε το Θιβέτ. Από τότε έχει εγκατασταθεί στην Ινδία ως ηγέτης της εξόριστης κυβέρνησης του Θιβέτ.

«Νομίζω πως αυτή η ζωή ως Δαλάι Λάμα είναι η δυσκολότερη από όλες τις προηγούμενες» έχει πει σε μια συνέντευξη. Παραμένει όμως πάντοτε αισιόδοξος και δεν έχει σταματήσει να αγωνίζεται για την απελευθέρωση της πατρίδας του.

Στις 10 Δεκεμβρίου 1989 του απονεμήθηκε στο Οσλο το Νομπέλ Ειρήνης. Η ομιλία αυτή δεν είναι η ομιλία κατά την απονομή, αλλά αυτή που έδωσε, το βράδυ της ίδιας μέρας. Σε αυτή την ομιλία μίλησε για τη φιλοσοφία του: Για τη δύναμη της συμπόνιας και της μη βίας. Για την αδυναμία του θυμού και της ισχύος.

" Λοιπόν, κατ' αρχήν, ποιος είναι ο σκοπός της ζωής για τον άνθρωπο; Πιστεύω ότι η ευτυχία είναι ο σκοπός της ζωής. Το αν υπάρχει ή όχι σκοπός στην ύπαρξη του σύμπαντος ή των γαλαξιών, δεν το ξέρω. Οπως και να 'χει, το θέμα είναι ότι βρισκόμαστε εδώ σε αυτόν τον πλανήτη μαζί με άλλους ανθρώπους. Οπότε, εφόσον κάθε άνθρωπος θέλει την ευτυχία και δεν θέλει να υποφέρει, είναι φανερό ότι αυτή η επιθυμία δεν πηγάζει από την εκπαίδευση ή από κάποια ιδεολογία. Είναι κάτι φυσικό. Γι' αυτό θεωρώ ότι η επίτευξη της ευτυχίας, της ειρήνης και της χαράς είναι ο σκοπός της ζωής. Επομένως είναι πολύ σημαντικό να διερευνήσουμε τι είναι η ευτυχία και η ικανοποίηση και ποιες είναι οι αιτίες τους.

Πιστεύω ότι υπάρχει ένας ψυχικός παράγοντας αλλά και ένας σωματικός παράγοντας. Και οι δύο είναι πολύ σημαντικοί. Αν συγκρίνουμε αυτά τα δύο πράγματα, ο ψυχικός παράγοντας είναι πιο σημαντικός, ανώτερος από τον σωματικό. Αυτό μπορούμε να το ξέρουμε μέσα από την καθημερινή ζωή μας. Εφόσον ο ψυχικός παράγοντας είναι πιο σημαντικός, θα πρέπει να εξετάσουμε σοβαρά τις εσωτερικές μας ιδιότητες.

Πιστεύω ότι η συμπόνια και η αγάπη είναι απαραίτητες για να αποκτήσουμε την ευτυχία ή την ηρεμία. Αυτοί οι ψυχικοί παράγοντες είναι καθοριστικοί. Νομίζω ότι αποτελούν τη βασική πηγή. Τι είναι η συμπόνια; Στη βουδιστική κοσμοθεωρία υπάρχουν διάφορα είδη συμπόνιας. Η βασική έννοια της συμπόνιας δεν είναι απλώς ένα αίσθημα εγγύτητας ή απλώς ένα αίσθημα οίκτου. Περισσότερο πιστεύω ότι με την αληθινή συμπόνια δεν συναισθανόμαστε μόνο τα δεινά και τον πόνο των άλλων, αλλά νιώθουμε επίσης μια αποφασιστικότητα να ξεπεράσουμε αυτόν τον πόνο. Μια πλευρά της συμπόνιας είναι ένα είδος αποφασιστικότητας και ευθύνης. Ετσι η συμπόνια μάς φέρνει ηρεμία αλλά και εσωτερική δύναμη. Η εσωτερική δύναμη είναι η απώτατη πηγή ευτυχίας.

Οταν αντιμετωπίζουμε κάποιο πρόβλημα, πολλά εξαρτώνται από την προσωπική μας στάση απέναντι σε αυτό το πρόβλημα ή την τραγωδία. Σε ορισμένες περιπτώσεις, όταν κάποιος βρίσκεται αντιμέτωπος με την τραγωδία, χάνει την ελπίδα του, αποθαρρύνεται και καταλήγει να απογοητεύεται. Αντιθέτως, αν κάποιος έχει μια συγκεκριμένη ψυχική στάση, η τραγωδία και η οδύνη του δίνουν περισσότερη ενέργεια, περισσότερη αποφασιστικότητα.

Συνήθως λέω στη γενιά μας ότι γεννηθήκαμε στην πιο σκοτεινή περίοδο της μακράς ιστορίας μας. Υπάρχει μια μεγάλη πρόκληση. Είμαστε πολύ άτυχοι. Αν όμως υπάρχει μια πρόκληση, τότε υπάρχει και η ευκαιρία να την αντιμετωπίσουμε, μια ευκαιρία να δείξουμε τη θέλησή μας και την αποφασιστικότητά μας. Από αυτή την άποψη λοιπόν νομίζω ότι η γενιά μας είναι τυχερή. Αυτά τα πράγματα εξαρτώνται από τις εσωτερικές ιδιότητες, την εσωτερική δύναμη. Η συμπόνια είναι πολύ ευγενική, πολύ ειρηνική και πολύ ήπια στη φύση της, όχι απότομη. Δεν μπορείς να την καταστρέψεις εύκολα, γιατί είναι πολύ ισχυρή. Επομένως η συμπόνια είναι πολύ σημαντική και χρήσιμη.

Από την άλλη πλευρά, αν κοιτάξουμε την ανθρώπινη φύση, η αγάπη και η συμπόνια είναι τα θεμέλια της ανθρώπινης ύπαρξης. Σύμφωνα με ορισμένους επιστήμονες, το έμβρυο έχει αισθήματα όταν είναι μέσα στην κοιλιά της μητέρας του και επηρεάζεται από την ψυχική κατάστασή της. Στη συνέχεια, οι λίγες εβδομάδες μετά τη γέννηση είναι καθοριστικές για την ανάπτυξη του εγκεφάλου του παιδιού. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου η σωματική επαφή της μητέρας είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για την υγιή ανάπτυξη του εγκεφάλου. Αυτό δείχνει ότι το σώμα χρειάζεται κάποια τρυφερότητα για να αναπτυχθεί σωστά.

Οταν γεννιόμαστε η πρώτη μας ενέργεια είναι να βυζαίνουμε γάλα από τη μητέρα. Φυσικά το παιδί μπορεί να μη γνωρίζει τίποτε περί συμπόνιας ή αγάπης, το φυσικό αίσθημα όμως είναι αυτό της εγγύτητας προς το αντικείμενο που δίνει το γάλα. Αν η μητέρα είναι θυμωμένη ή αν νιώθει εχθρότητα, το γάλα μπορεί να μην έρχεται όλο. Αυτό δείχνει ότι από την πρώτη μας ημέρα ως ανθρώπινα πλάσματα η επενέργεια της συμπόνιας είναι καθοριστική.

Αν συμβαίνουν δυσάρεστα πράγματα στην καθημερινή μας ζωή, αμέσως τους δίνουμε προσοχή, δεν προσέχουμε όμως άλλα, ευχάριστα πράγματα. Τα βιώνουμε ως φυσιολογικά ή συνηθισμένα. Αυτό δείχνει ότι η συμπόνια και η τρυφερότητα αποτελούν μέρος της ανθρώπινης φύσης.

Η συμπόνια ή η αγάπη έχουν διαφορετικά επίπεδα, μερικά είναι περισσότερο αναμεμειγμένα από άλλα με την επιθυμία ή την αφοσίωση. Για παράδειγμα, η στάση των γονιών προς τα παιδιά τους εμπεριέχει ένα μείγμα επιθυμίας και αφοσίωσης με συμπόνια. Η αγάπη και η συμπόνια μεταξύ συζύγων - ιδιαίτερα στην αρχή του γάμου, όταν ακόμη δεν γνωρίζουν ο ένας τη βαθιά φύση του άλλου - κινούνται σε επιφανειακό επίπεδο. Μόλις η στάση του ενός συντρόφου αλλάξει, η στάση του άλλου γίνεται το αντίθετο αυτού που ήταν ως τότε. Αυτό το είδος αγάπης και συμπόνιας έχει περισσότερο τη φύση της αφοσίωσης. Αφοσίωση σημαίνει ένα είδος αισθήματος εγγύτητας που προβάλλεται από κάποιον. Στην πραγματικότητα η άλλη πλευρά μπορεί να είναι πολύ αρνητική, εξαιτίας όμως της ψυχικής αφοσίωσης του ενός και της προβολής της φαίνεται σαν κάτι ωραίο. Επιπλέον η αφοσίωση κάνει κάποιον να διογκώνει ένα μικρό καλό χαρακτηριστικό και να το κάνει να φαίνεται 100% ωραίο ή 100% θετικό. Μόλις οι ψυχικές διαθέσεις αλλάξουν, η εικόνα αυτή αλλάζει εντελώς. Επομένως αυτό το είδος αγάπης και συμπόνιας είναι περισσότερο αφοσίωση.

Ενα άλλο είδος αγάπης και συμπόνιας δεν βασίζεται σε κάτι που φαίνεται ωραίο ή ευχάριστο αλλά στο γεγονός ότι το άλλο πρόσωπο, όπως και αυτός που την αισθάνεται, θέλει την ευτυχία και δεν θέλει τον πόνο και πραγματικά έχει κάθε δικαίωμα να είναι ευτυχισμένο και να ξεπεράσει τον πόνο. Σε μια τέτοια βάση νιώθουμε ένα αίσθημα ευθύνης, ένα αίσθημα εγγύτητας προς αυτό το πλάσμα. Αυτό είναι η αληθινή συμπόνια. Αυτό γιατί η συμπόνια βασίζεται στη λογική και όχι απλώς στο συναίσθημα. Κατά συνέπεια, δεν έχει σημασία ποια είναι η στάση του άλλου, αν είναι αρνητική ή θετική. Αυτό που έχει σημασία είναι ότι είναι ένα ανθρώπινο πλάσμα, ένα πλάσμα που αισθάνεται και έχει την εμπειρία του πόνου και της ευχαρίστησης. Δεν υπάρχει λόγος να μη νιώθει κανείς συμπόνια από τη στιγμή που πρόκειται για ένα πλάσμα που αισθάνεται.

Τα είδη συμπόνιας σε πρώτο επίπεδο είναι αναμεμειγμένα, αλληλένδετα. Μερικοί άνθρωποι έχουν την άποψη ότι ορισμένα άτομα έχουν μια πολύ αρνητική, σκληρή στάση απέναντι στους άλλους. Αυτού του είδους τα άτομα φαίνονται να μην έχουν συμπόνια στο πνεύμα τους. Εγώ όμως νιώθω ότι αυτοί οι άνθρωποι έχουν τον σπόρο της συμπόνιας. Η αιτία που το νιώθω αυτό είναι ότι ακόμη και αυτοί οι άνθρωποι, όταν κάποιος άλλος τους δείξει τρυφερότητα, το εκτιμούν πάρα πολύ. Η ικανότητα να εκτιμούν την τρυφερότητα των άλλων σημαίνει ότι στο βάθος του μυαλού τους υπάρχει ο σπόρος της συμπόνιας.

Ποιος είναι ο σκοπός μου στη ζωή, ποια είναι η ευθύνη μου; Είτε μου αρέσει είτε όχι, βρίσκομαι σε αυτόν τον πλανήτη και είναι πολύ καλύτερο να κάνω κάτι για την ανθρωπότητα. Βλέπετε λοιπόν ότι η συμπόνια είναι ο σπόρος, η βάση. Αν φροντίσουμε να καλλιεργήσουμε τη συμπόνια, θα δούμε ότι αυτή φέρνει και τις άλλες καλές ανθρώπινες ιδιότητες. Το θέμα της συμπόνιας δεν είναι επ' ουδενί θρησκευτική υπόθεση, είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι είναι ανθρώπινη υπόθεση, ότι είναι ζήτημα ανθρώπινης επιβίωσης, όχι ζήτημα ανθρώπινης πολυτέλειας. Το να έχεις θρησκεία, είναι καλό. Είναι όμως προφανές ότι ακόμη και χωρίς τη θρησκεία μπορούμε να τα καταφέρουμε. Ωστόσο χωρίς αυτή τη βασική ανθρώπινη ιδιότητα δεν μπορούμε να επιβιώσουμε. Είναι ζήτημα της εσωτερικής μας ειρήνης και της ψυχικής μας ισορροπίας.

Ας μιλήσουμε όμως τώρα και για τον άνθρωπο ως κοινωνικό ον. Ακόμη και αν δεν μας αρέσουν οι άλλοι άνθρωποι, πρέπει να ζήσουμε μαζί τους. Ο νόμος της φύσης είναι τέτοιος που ακόμη και οι μέλισσες και τα άλλα ζώα πρέπει να ζουν μαζί σε συνεργασία. Μου αρέσουν οι μέλισσες γιατί μου αρέσει το μέλι - είναι πραγματικά υπέροχο. Το προϊόν τους είναι κάτι που εμείς δεν μπορούμε να παράγουμε, πολύ ωραίο, έτσι δεν είναι; Τις εκμεταλλεύομαι υπερβολικά νομίζω. Ακόμη και αυτά τα έντομα έχουν συγκεκριμένες ευθύνες, δουλεύουν πολύ ωραία μαζί. Δεν έχουν σύνταγμα, δεν έχουν νόμους, δεν έχουν αστυνομία, τίποτε, αλλά συνεργάζονται αποτελεσματικά. Αυτό γίνεται εξαιτίας της φύσης. Κατά τον ίδιο τρόπο κάθε μέρος ενός λουλουδιού δεν ρυθμίζεται από τους ανθρώπους αλλά από τη φύση. Η δύναμη της φύσης είναι εντυπωσιακή. Εμείς οι άνθρωποι έχουμε συντάγματα, έχουμε νόμους, έχουμε αστυνομική δύναμη, έχουμε θρησκεία, έχουμε πολλά πράγματα. Στην πράξη όμως νομίζω ότι βρισκόμαστε πίσω σε σχέση με αυτά τα έντομα.

Θα σας πω κάτι. Μου αρέσουν οι φίλοι. Θέλω περισσότερους φίλους. Μου αρέσουν τα χαμόγελα. Αυτό είναι γεγονός. Πώς να φτιάξεις χαμόγελα; Υπάρχουν πολλά χαμόγελα. Μερικά χαμόγελα είναι σαρκαστικά. Μερικά χαμόγελα είναι ψεύτικα - διπλωματικά χαμόγελα. Μερικά χαμόγελα δεν προκαλούν ικανοποίηση αλλά φόβο ή καχυποψία. Ενα αληθινό χαμόγελο όμως μας δίνει ελπίδα, φρεσκάδα. Αν θέλουμε ένα αληθινό χαμόγελο, τότε πρώτα πρέπει να φτιάξουμε τη βάση για να έρθει αυτό το χαμόγελο. Σε κάθε επίπεδο της ανθρώπινης ζωής η συμπόνια είναι η έννοια κλειδί.

Τώρα στο ζήτημα της βίας και της μη βίας. Υπάρχουν πολλά διαφορετικά επίπεδα βίας και μη βίας. Με βάση την εξωτερική δράση είναι δύσκολο να ξεχωρίσουμε αν μια πράξη είναι βίαιη ή μη βίαιη. Αυτό εξαρτάται βασικά από το κίνητρο πίσω από την πράξη. Αν το κίνητρο είναι αρνητικό, ακόμη και όταν η εξωτερική εντύπωση είναι ήπια και ευγενική, υπό μια βαθύτερη έννοια η πράξη είναι πολύ βίαιη. Αντιθέτως, οι απότομες πράξεις και τα λόγια που γίνονται με ένα ειλικρινές, θετικό κίνητρο είναι ουσιαστικά μη βίαια. Με άλλα λόγια η βία είναι μια καταστρεπτική δύναμη. Η μη βία είναι εποικοδομητική.

Οταν οι μέρες γίνονται μεγαλύτερες και υπάρχει περισσότερη λιακάδα, το χορτάρι γίνεται πιο φρέσκο και, ως συνέπεια, νιώθουμε πολύ ευτυχισμένοι. Αντιθέτως το φθινόπωρο ένα φύλλο πέφτει και ύστερα πέφτει και άλλο φύλλο. Τα όμορφα φυτά μοιάζουν σαν να είναι νεκρά και δεν νιώθουμε πολύ ευτυχείς. Γιατί; Πιστεύω ότι αυτό συμβαίνει επειδή κατά βάθος στην ανθρώπινη φύση αρέσει η οικοδόμηση και δεν της αρέσει η καταστροφή. Είναι φυσικό, κάθε ενέργεια που είναι καταστρεπτική είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση. Η εποικοδομητικότητα είναι ο ανθρώπινος δρόμος. Γι' αυτό νομίζω ότι, όσον αφορά τα βασικά ανθρώπινα αισθήματα, η βία δεν είναι καλή. Η μη βία είναι ο μόνος δρόμος.

Αν το δούμε πρακτικά, μέσω της βίας μπορούμε να επιτύχουμε κάτι, αλλά εις βάρος της ευημερίας κάποιου άλλου. Κατ' αυτόν τον τρόπο, παρ' ότι μπορεί να λύνουμε ένα πρόβλημα, ταυτοχρόνως δημιουργούμε ένα νέο πρόβλημα. Ο καλύτερος τρόπος για να λύνουμε τα προβλήματα είναι μέσω της ανθρώπινης κατανόησης, του αμοιβαίου σεβασμού. Κάνοντας από τη μια πλευρά σοβαρές υποχωρήσεις και εξετάζοντας από την άλλη σοβαρά το πρόβλημα. Μπορεί η ικανοποίηση να μην είναι απόλυτη, όμως κάτι γίνεται. Τουλάχιστον ο μελλοντικός κίνδυνος αποφεύγεται. Η μη βία είναι πολύ ασφαλής.

Πριν από την πρώτη επίσκεψή μου στην Ευρώπη, το 1973, είχα αισθανθεί τη σημασία της συμπόνιας, του αλτρουισμού. Σε πολλές περιπτώσεις είχα εκφράσει τη σημασία του αισθήματος της οικουμενικής ευθύνης. Μερικές φορές εκείνη την περίοδο ορισμένοι είχαν θεωρήσει ότι η ιδέα του Δαλάι Λάμα ήταν λίγο εξωπραγματική. Δυστυχώς στον δυτικό κόσμο η μη βία του Γκάντι εκλαμβάνεται ως παθητική αντίσταση, η οποία ταιριάζει περισσότερο στην Ανατολή. Οι Δυτικοί είναι πολύ ενεργητικοί, ζητούν άμεσα αποτελέσματα, ακόμη και στο επίπεδο της καθημερινής ζωής. Σήμερα όμως η παρούσα κατάσταση διδάσκει τη μη βία στους ανθρώπους. Το κίνημα για την ελευθερία είναι μη βίαιο. Τα πρόσφατα γεγονότα επιβεβαιώνουν για μένα ότι η μη βία βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην ανθρώπινη φύση.

Αν υπάρχουν ισχυρές αιτίες ή βάσεις για αυτά που ζητάτε, τότε δεν υπάρχει ανάγκη να χρησιμοποιήσετε βία. Από την άλλη πλευρά, όταν δεν υπάρχει ισχυρή αιτία ότι θα πρέπει να σας γίνουν παραχωρήσεις πέρα από τη δική σας επιθυμία, τότε η λογική δεν μπορεί να λειτουργήσει και πρέπει να βασιστείτε στην ισχύ. Αυτή η χρήση της ισχύος δεν είναι σημάδι δύναμης, αλλά μάλλον σημάδι αδυναμίας. Ακόμη και στην καθημερινή ανθρώπινη επαφή, αν μιλήσουμε σοβαρά, χρησιμοποιώντας λογικές αιτίες, δεν υπάρχει ανάγκη να νιώθουμε οργή. Μπορούμε να στηρίξουμε τα αιτήματά μας με επιχειρήματα. Οταν δεν μπορούμε να τα αποδείξουμε με τη λογική, τότε έρχεται η οργή. Οταν η λογική τελειώνει, τότε αρχίζει η οργή. Επομένως η οργή είναι σημάδι αδυναμίας.

Διανύουμε μια πάρα πολύ δύσκολη περίοδο. Με ενθαρρύνουν πολύ τα θερμά λόγια σας και το βραβείο Νομπέλ. Σας ευχαριστώ από τα βάθη της καρδιάς μου.


Το ΒΗΜΑ, 15/09/2002 , Σελ.: Y10
Κωδικός άρθρου: B13664Y101
ID: 248666